Janina Broniewska, z Kunigów, [pseud.: Bronisława Janowska, J. B., Roman Jasiński (1904-1981)] urodziła się 5 VIII 1904 w Kaliszu, zmarła 17 II 1981
Tatry, Janina Broniewska z mężem i córką
w Warszawie. Przez całe życie związana ze swym rodzinnym miastem – tu spędziła swą młodość, w Wielkopolsce mieszkali jej bliscy. Pomimo że przeprowadziła się do Warszawy, nadal żyła dziejami Kalisza, które zresztą opisała na kartach swoich powieści autobiograficznych. Broniewska jest autorką kilku książek o charakterze wspomnieniowo-kronikarskim, m.in.: Dziesięć serc czerwiennych(1964), Maje i listopady (1967), Tamten brzeg mych lat (1973). Opisuje w nich losy swojego małżeństwa (była pierwszą żoną Władysława Broniewskiego, od roku 1926 do 1937) i swojej rodziny na przestrzeni kilku niespokojnych pod względem politycznym lat. Tło historyczno-społeczne stanowi niezwykle ważną warstwę tekstu, który przynosi między innymi liczne informacje biograficzne o mężu autorki, ale także odtwarza działalność lewicy polskiej w latach międzywojennych. Broniewska wprowadza czytelników w klimat życia proletariatu i przedstawicieli społecznego protestu, ukazując wydarzenia z pierwszej połowy lat międzywojennych, począwszy od rozbrojenia Niemców w 1918 r. przez młodych chłopców z proletariatu, poprzez wypadki roku 1920 i lata następne. Autorka przedstawia proces budzenia się świadomości młodych inteligentnych dziewcząt ze sfer pracujących, które połączone wspólną ideą najpierw działają w szkolnej drużynie harcerskiej, następnie, wskutek procesu społecznego dojrzewania, organizują Czerwoną Cywilną Drużynę, a wreszcie prowadzą działalność oświatową wśród robotników. Obok rozwoju młodzieżowego ruchu socjalistycznego i losów ludzi z tym ruchem związanych, Broniewska przedstawia również postaci wielu mieszkańców Kalisza, przeważnie ze środowisk mało lub wcale w literaturze związanej z historią miasta nie dostrzeganych. Mowa tu o przeciętnych, „szarych” obywatelach, których jednostkowe, indywidualne losy tworzą wspólną, ogólną historię. I tak opisane zostają przez nią dzieje niezwykłego małżeństwa: akuszerki i grabarza, poznajemy życie artysty-rzemieślnika introligatora, ale także szklarza – bezrobotnego recydywisty. W tekście powieści przewijają się również bogacze, spekulanci, właściciele majątków ziemskich uciekający w 1920 roku ze swych dalej na wschód położonych posiadłości – jednym słowem przedstawia Janina Broniewska krajobraz kaliski z rzeczywistością pełną kontrastów, świat antynomii, o którym wiele wiedziała z własnego doświadczenia. Jej książki są bardzo autentyczne, sporo mówią nam o życiu samej pisarki.
Janina Broniewską z córką i teściową
Janina Broniewska była z wykształcenia pedagożką, z zamiłowania pisarką i publicystką, głęboko zaangażowaną w propagowanie komunizmu. W latach1934-1937 współredagowała czasopismo Płomyk, współpracowała również z pismem Płomyczek. W okresie II wojny światowej działała w Związku Patriotów Polskich, była członkinią redakcji Nowych Widnokręgów w ZSRR, od 1944 do 1946 redaktorką naczelną Polski Zbrojnej, oficerem i korespondentką wojenną I Dywizji im. T. Kościuszki, dla której zaprojektowała pierwszy wizerunek orła bez korony, propagowanego przez władze komunistyczne (wzór ten co prawda nie przyjął się na stałe w ogólnonarodowej tradycji PRL-u, powszechnie używano poprawianych rysunków orła Zygmunta Kamińskiego - zawsze bez korony). W 1944 posłanka do Krajowej Rady Narodowej. W latach 1947-1950 redaktorka naczelna tygodnika Kobieta.
Filip i jego załoga na kółkach
Broniewska znana jest przede wszystkim z książek dla dzieci i młodzieży. Utwory jej autorstwa cieszyły się dużym powodzeniem i sympatią młodych odbiorców, mimo iż były silnie nacechowane akcentami społecznymi i politycznymi, a także ideologicznymi. Wśród pozycji młodzieżowych największą popularność zdobyła gawęda-wspomnienie o gen. Świerczewskim - O człowieku, który się kulom nie kłaniał (opublikowana w 1948, do 1978 doczekała się aż 15 wydań i przez wiele lat była obowiązkową lekturą szkolną), wśród przeznaczonych dla dzieci wielokrotnie wznawiane powieści i opowiadania to Historia gałgankowej Balbisi (1937), Historia Toczonego Dziadka i Malowanej Babki (1937),Ciapek włóczęga (1939), Filip i jego załoga na kółkach (1949), Krystek z Warszawy (1949). Jest autorką opowiadań, opisujących okres okupacji:O takich jak każde z was (1970). W 1949 roku została odznaczona Literacką Nagrodą Miasta Warszawy za twórczość dla dzieci, a w 1951 roku nagrodą państwową III stopnia za Ogniwo, powieść-instruktaż dla pracy ówczesnego harcerstwa, oraz nagrodą prezesa Rady Ministrów (1973). Obok wspomnianych już powieści biograficznych napisała jeszcze Z notatnika korespondenta wojennego (1953) – pierwszy utwór o charakterze wspomnieniowym, natomiast w Dawno i jeszcze dawniej(1975) szczególną uwagę skupiła na okresie powojennej odbudowy. Utwory Broniewskiej tłumaczone były m. in. na język czeski, węgierski, niemiecki, rumuński, rosyjski, chiński i japoński.
Hasło opracowała Justyna Hajda
Bibliografia[]
Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Red. J. Krzyżanowski [i in.]. T. 1. Wwa 1984.
Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny. Pod red. J. Czachowskiej [i in.]. T. 1. Wwa 1994.
P. Kuncewicz: Leksykon polskich pisarzy współczesnych. T. 1. Wwa 1995.
B. Szal: Ślub za trzy grosze. „Ziemia Kaliska” 1987 nr 51-52 s. 10, il.
P. Kuncewicz: Agonia i nadzieja. T. 5: Proza polska po 1956. Wwa 1993.