Goerke Natasza

(ur. 1962 w Poznaniu)

Pisarka specjalizująca się w małych formach prozatorskich, urodzona (1962) i wychowana w Poznaniu. Wydała cztery tomy opowiadań Fractale (1994), Księga Pasztetów (1997), Pożegnanie Plazmy (1999) i 47 na odlew (2002). Styl Goerke cechuje zwięzłość, zamiłowanie do gier słownych, absurdalne poczucie humoru (pisarka bywa porównywana do Borisa Viana), mieszanie ze sobą elementów przynależnych do kultury polskiej i niemieckiej z buddyjską filozofią.

Goerke na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych studiowała polonistykę na UAM, ale szybko przeniosła się na studia hinduistyczne do Krakowa. W 1984 roku wyjechała na wakacje do Danii. Ten krótki pobyt stał się początkiem emigracji trwającej do dziś. Kolejnym miejscem pobytu autorki Fractali stały się Niemcy (od 1985 roku). Po kilku latach Goerke wyjechała do Azji, mieszkała głównie w Himalajach nepalskich i indyjskich, zgłębiając źródła buddyjskiej nauki. Pisarka obecnie mieszka w Hamburgu, pisywała horoskopy, pracowała w wydawnictwie, ale od kilku lat udaje jej się utrzymywać z działalności literackiej.

Natasza Goerke nie pisze jednak po niemiecku, chociaż ukazały się niemieckojęzyczna przekłady jej opowiadań. W Niemczech Goerke debiutowała już w 1994 roku, jej literackim agentem stał się Rospo Verlag, a tłumaczem Henryk Vereska. Teksty Goerke tłumaczone są w całej Europie: w Niemczech, Austrii, Serbii, Macedonii i Wielkiej Brytanii. W 2000 roku w USA na rynek trafiła Farawell to Plasma, trzy lata później Goerke doczekała się niemieckojęzycznej wersji swojej książki 47 na odlew.

Natasza Goerke pojawia się w polskiej literaturze w niezwykle „gorącym okresie” dla kultury okresu przełomu i transformacji. Jej literacki debiut był poprzedzony publikacjami w tak znaczących wówczas pismach jak „Czas Kultury” i „bruLion”; inne pisma, w których ukazywały się opowiadania i poezje Goerke to: „B1”, „Twórczość”, „Nagłos”, „Odra”, „Przedproże”, „De Centrum” oraz szereg pism trzecioobiegowych.

Nie bez znaczenia jest fakt, że Goerke debiutowała tomem opowiadań już jako dojrzała pisarka, wcześniej jej krótkie formy prozatorskie ukazywały się w prasie. W 1994 roku na rynku pojawiły się Fractale. Tytuł opowiadania odwołuje się do teorii chaosu i określa elementy obdarzone przedziwnymi, wyrafinowanymi kształtami, jednocześnie samopodobne. Kilkadziesiąt mikropowieści (większość nie dłuższa niż strona) były afirmacją chaosu, który cechuje współczesny, postmodernistyczny świat. Kolejne dwa zbiory opowiadań z lat 1997-1999 utrzymane zostały w podobnej lapidarno-groteskowej stylistyce, dopiero w 47 na odlew pojawiły się oznaki przemiany. Tytułowe opowiadanie (właściwie krótka powieść) skupia się na mężczyźnie przeżywającym kryzys wieku średniego, pokazuje niemoc współczesnego intelektualisty, uwikłanego w neurozy i erotyczne obsesje.

Już trzy lata po opublikowaniu debiutanckich Fractali, w 1997 roku Joanna Rewaj próbowała umieścić Goerke w szufladzie z napisem „pisarstwo kobiece”. Krytyczka „Pograniczy” wpisuje Nataszę Goerke w szereg pisarek (Manuela Gretkowska, Izabela Filipiak, Olga Tokarczuk), dla których literacka reprezentacja ciała i jego odczuwanie stanowią wspólny element poetyki. Cechą charakterystyczną pisania autorki Pożegnania Plazmy stało się sprawne posługiwanie stereotypami językowymi i kulturowymi, doprowadzanie do groteskowych spięć. Świadomość formy pozwala narratorom i narratorkom Goerke wyjść poza alienujące struktury języka, które standaryzują wygląd, zachowanie, płeć, język.

Innym ważnym tropem interpretacyjnym twórczości Goerke jest emigracja i stosunek do polskości. Lidia Burska w szkicu z 1996 roku Hotel Europa zauważa, że pisarkę cechuje brak nostalgiczności względem ojczyzny, „przy okazji” traci ona jednak ochronne barwy polskości. Goerke cechuje odrealnione spojrzenie na rzeczywistość, niezależnie, czy opisuje Indie, Tybet, Chiny czy Polską. New Age’owskie podejście do kwestii tożsamości narodowej ma jednak swoją cenę: odrealnienie, poruszanie się wyłącznie na poziomie gier językowych, anulowanie świata rzeczywistego, prowadzi do stworzenie niezwykle szczelnego więzienia.

Grażyna Borkowska określiła Goerke jako talent niepochwytny, trudny do klasyfikacji. Krytyka zwykle pozytywnie reaguje na mikropowieści (47 na odlew było nominowane do literackiej nagrody Nike), ale zdarzają się głosy podkreślające hermetyzm stylu oraz czytelnicze znużenie. Marcin Piasecki napisał, że lekturze Fractali towarzyszy „niemiłe uczucie przesytu”, 62 gęste opowieści w połowie czytanie zaczynają nużyć. Twórczość Goerke nie jest zbyt częstym obiektem literackich analiz, najczęściej pojawia się kontekstowo jako jedno z nazwisk związanych z prozą lat dziewięćdziesiątych, jednak krótkie formy zostały „wzięte na warsztat” przez m.in. Mieczysława Orskiego, Jerzego Sosnowskiego, Magdalenę Rabizo-Birek. W 1994 roku Anna Pytka zrealizowała trzydziestoczterominutowy film dokumentalny Natasza Goerke czyli przesłuchanie emigranta.

Od blisko 10 lat Natasza Goerke nie wydała żadnej książki, jej opowiadania – czasem nieznacznie zmieniane – ukazują się w zbiorach (m.in. Trafieni z 2005, Gorączka: opowiadania wyuzdane z 2007).

Bibliografia – wybrane teksty krytyczne i wywiady:

Burska Lidia, Hotel Europa, „Res Publica Nowa”, 1996/4, s. 34-42.

Chojnacki Robert, Dyskretny urok Nataszy Goerke, „Twórczość” 1995/1, s.255-261.

Jednoosobowy cyrk wędrowny, z Nataszę Goerke rozmawia Grzegorz Sowula, Rzeczpospolita 2003/2-3 VIII (118) 2003, s. A15.

Rewaj Joanna, Manuela, Izabela, Natasza, czyli „baby runęły do literatury”, „Pogranicza” 1997/2, s. 70-84.

Sosnowski Jerzy, Pani Bovary ogląda MTv, „FaArt” 1996/1, s. 20-25.

Szukając kolorów, z Nataszą Goerke rozmawia Cezary Polak, „Gazeta Wyborcza” 2002/13.VIII 2002 (188), s. 10.

Hasło opracował: Robert Pruszczyński (Uniwersytet Warszawski)

Goerke Natasza

Fan Feed