Anka Grupińska
d. Jakubowska, ur. 9 listopada 1956 roku w Koszalinie. Pisarka, dziennikarka, reportażystka, współautorka wystaw, autorka i koordynatorka projektów historii mówionej.
Wydawnicze podziemie[]
W latach 1977-1980 członkini Studenckiego Komitetu Solidarności w Poznaniu. Była zaangażowana w kolportowanie „Biuletynu Informacyjnego” Komitetu Samoobrony Społecznej Komitetu Obrony Robotników, a także „Krytyki”. W 1980 roku ukończyła anglistykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W tym samym roku wstąpiła do Solidarności. W stolicy Wielkopolski współzałożyła i współredagowała w latach 80. wydawane w drugim obiegu pisma „Czas” i „Czas Kultury”. To właśnie na ich łamach opublikowane zostały przeprowadzone przez Grupińską wywiady m. in. z Julianem Stryjkowskim, Henrykiem Grynbergiem, Markiem Edelmanem, Ryszardem Krynickim, Jerzym Ficowskim oraz Amosem Ozem. W 1989 roku, nakładem poznańskiego wydawnictwa a5, ukazuje się tekst ocalonego z ruin Warszawy pamiętnika-opowiadania Eugenii Szajn-Lewin W getcie warszawskim: lipiec 1942 – kwiecień 1943 w opracowaniu Grupińskiej. Dzieje polskich Żydów oraz stosunków polsko-żydowskich, historia warszawskiego getta, a zwłaszcza powstania, które wybuchło w kwietniu 1943 roku na wiele lat stały się najważniejszym tematem publikacji pisarki.
Izrael i tematyka żydowska[]
W latach 1988-1989 (przez dziewięć miesięcy) Grupińska przebywała w Izraelu. Tam poszukiwała świadectw z getta warszawskiego, prowadziła rozmowy z ostatnimi żyjącymi powstańcami 1943 roku. W 1991 roku opublikowała efekty tej pracy w Po kole. Rozmowy z żydowskimi żołnierzami, książce stanowiącej zbiór ośmiu rozmów na temat powstania w getcie.
Sześć z nich spisanych zostało w Tel Awiwie, Jerozolimie i w Hajfie, jedna (rozmowa z Adiną Blady Szwajgier) – w Warszawie, natomiast (przeprowadzony wspólnie z Włodzimierzem Filipkiem) wywiad z Markiem Edelmanem otwierający zbiór − w 1985 roku w Łodzi (tekst pierwotnie ukazał się na łamach „Czasu”). Poprawione i uzupełnione (dodane zostały trzy nowe rozmowy, usunięta jedna) wydanie książki opublikowane zostało w 2000 roku pod tytułem Ciągle po kole. Rozmowy z żołnierzami getta warszawskiego.
W latach 1991-1995 Grupińska pełniła funkcję attaché kulturalnego w ambasadzie Rzeczypospolitej Polskiej w Tel Awiwie. Podczas tego pobytu w Izraelu zebrała materiały do opublikowanej po raz pierwszy w 1999 roku książki − bestsellera − Najtrudniej jest spotkać Lilit, poświęconej życiu izraelskich chasydek, ortodoksyjnie religijnych Żydówek. Jedna z rozmówczyń Grupińskiej stwierdza: „− Nie boję się niczego, bo nie boję się siebie! Trzeba umieć spotkać nie tylko Ewę, ale i Lilit” (Grupińska 2008: 320). Gotowość do spotkania Lilit – pierwszej żony Adama, staje się metaforą zdolności chasidot do wnikliwego oglądania siebie i świata, w którym żyją.
Rok 2000 przynosi kolejną poświęconą warszawskiemu gettu publikację w opracowaniu Grupińskiej – Dziennik z podziemia Basi Temkin-Bermanowej, łączniczki Żydowskiego Komitetu Narodowego, działaczki Poalej Syjon-Lewica. Trzy lata później ukazuje się książka Odczytanie listy: opowieści o powstańcach żydowskich, zawierająca biogramy powstańców i łączników Żydowskiej Organizacji Bojowej na podstawie zweryfikowanej po raz pierwszy listy wszystkich członków tej organizacji.
Historia mówiona[]
W latach 2002-2007 Grupińska, w ramach projektu Świadek żydowskiego stulecia amerykańskiej fundacji Centropa, kierowała pracami grupy polskich historyków, socjologów i etnografów. Celem projektu było zapisanie pamięci o świecie żydowskim w Polsce przedwojennej, wojennej i powojennej.
W 2006 roku przez Muzeum Historii Żydów Polskich zainicjowany został projekt historii mówionej Zapisywanie świata żydowskiego w Polsce, którego autorką i realizatorką była Grupińska. Ogółem, we wspomnianych inicjatywach, zarejestrowanych zostało ponad 200 opowieści. Fragmenty tego imponującego zbioru ukazywały się w latach 2010-2012 na łamach internetowego czasopisma „dwutygodnik.com”. Opublikowany został wówczas cykl Z opowieści polskich Żydów. Obecnie Grupińska pracuje nad podsumowującą oba projekty książką, która wydana zostanie nakładem Wydawnictwa Czarne.
W latach 2006-2011 realizacji doczekała się kolejna autorska inicjatywa Grupińskiej: Pamiętanie Peerelu. Opowieści o indywidualnych i zbiorowych sposobach na system 1956-1989 (we współpracy z Fundacją Ośrodka „Karta”). W pięciu notesach edukacyjnych (jeden z nich poświęcony został wydarzeniom Poznańskiego Czerwca ‘56), mających służyć przede wszystkim nauczycielom i uczniom, metodą oral history zapisane zostały „cudze opowieści”, historie zachowujące przeżycia i pamięć (nie)dawnych opozycjonistów.
Z Pamiętania Peerelu wywodzi się wydana w 2011 roku książka (której współautorką jest Joanna Wawrzyniak) Buntownicy: polskie lata 70. i 80.
W wprowadzeniu do Buntowników… czytamy:
|
|
Szukaliśmy opowieści nieflagowych (…) A zatem nasz bohater prowincjonalny jest – w najlepszym tego słowa znaczeniu. Pochodzi z Kielc, Poznania, Wrocławia… Poznańskie środowisko najmocniej istnieje w tej książce. Nie żadne to kumoterstwo, a zwyczajna potrzeba jednej z autorek przywołania dawnego jej świata. Mikroświat poznański odtworzony poprzez opowieści jego mieszkańców niechaj będzie przybliżonym obrazem innych. (…) W archiwum projektu tych prowincjonalnych mikrokosmosów opozycji jest więcej: Płock, Gorzów, Leszno, Gdańsk…” [Grupińska, Wawrzyniak 2001: 7]
Wystawy[]
Podczas pracy nad dziennikiem Basi Temkin-Bermanowej w jednym z warszawskich archiwów Grupińska odnalazła zbiór fotografii, dokumentujących życie codzienne warszawskiej ulicy z lat 1943-1944. Opracowanie wydanego w 2002 roku albumu fotograficznego Warszawa 1943, Warszawa 1944 – fotograf nieznany poprzedzone zostało organizacją wystawy, która odbyła się na Zamku Królewskim w Warszawie w 2001 roku (współautorką obu tych przedsięwzięć była Bogna Burska).
W 2003 roku ukazał się katalog Żydzi Warszawy 1861-1943. Zebrana przez Grupińską i Burską kolekcja 360 fotografii, pozostająca obecnie w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, podzielona została na części, obejmujące kolejno lata: 1861-1900, 1900-1918, 1918-1939 oraz 1939-1943, i zaprezentowana w Galerii ŻIH w Błękitnym Wieżowcu w 2003 roku.
Blisko siedem lat trwały prace nad współtworzoną przez Grupińską (wraz z Bogną Burską i Aliną Skibińską) wystawą Kozienickie portrety,która zaprezentowana została po raz pierwszy w 2006 roku. Autorkom udało się ustalić tożsamość kilkudziesięciu z ponad dwustu osób – mieszkańców Kozienic, uwiecznionych na fotografiach Chaima Izraela Bermana, wykonanych przed wojną, a także po jej wybuchu.
Sylwia Karolak
Bibliografia[]
A. Grupińska, 12 opowieści żydowskich, Wołowiec 2013;
A. Grupińska, Ciągle po kole: rozmowy z żołnierzami getta warszawskiego, Warszawa 2000 (tłum. na j. hebr.: Tel Awiw 2002);
A. Grupińska, Najtrudniej jest spotkać Lilit: opowieści chasydzkich kobiet, Warszawa 1999 (wyd. II: Warszawa 2000, wyd. III: Kraków, Budapeszt 2008);
A. Grupińska, Odczytanie listy: opowieści o powstańcach żydowskich, Kraków 2003;
A. Grupińska, Po kole: rozmowy z żydowskimi żołnierzami, Warszawa 1991 (tłum. na j. niem.: Frankfurt am Main 1992);
A. Grupińska, J. Jagielski, P. Szapiro, Warsaw Ghetto, Getto Warszawskie, tekst równol. ang. – pol., Warszawa 2002 (wyd. II: 2003, wyd. III: 2006; tekst równol. fr. – hiszp.: Warszawa 2004, wyd. II: 2005, wyd. III: 2006; tekst równol. niem. – wł.: Warszawa 2004, wyd. II: 2005);
E. Szajn-Lewin, W getcie warszawskim: lipiec 1942 – kwiecień 1943, oprac. A. Grupińska i Maria Line, Poznań 1989 (tłum. na j. niem.: Leipzig 1994, tłum. na j. hebr.: Begetto warsza 1991);
B. Temkin-Bermanowa, Dziennik z podziemia, oprac. A. Grupińska, P. Szapiro, Warszawa 2000;
Buntownicy: polskie lata 70. i 80., oprac. A. Grupińska, J. Wawrzyniak, Warszawa 2011;
Pamiętanie Peerelu. Opowieści o wspólnych i indywidualnych sposobach na system: 1956-1989, pod red. A. Grupińskiej i J. Wawrzyniak, Warszawa 2008, 2009;
Warszawa 1943, Warszawa 1944 – fotograf nieznany, oprac. A. Grupińska, B. Burska, Warszawa 2002;
Żydzi Warszawy 1861-1943. Katalog wystawy, oprac. A. Grupińska, B. Burska, Warszawa 2003;
Netografia
http://pamietaniepeerelu.karta.org.pl/
http://www.dwutygodnik.com/artykul/1075-z-opowiesci-polskich-zydow-1.html
http://centropastudent.org/?nID=337
.
[]